Een veilige kerk
De kerk dient een veilige plaats te zijn. Veiligheid en openheid in de gemeente ontstaan door veilig en open te zijn. Dat lijkt een open deur maar in de praktijk blijkt het best lastig om over een kwetsbaar onderwerp als seksueel misbruik in kerkelijke relaties door te praten.
Met het Stappenplan ‘Een veilige kerk’ kunt u aan de slag gaan om het werken in de kerk of gemeente veiliger te maken. Zo werken we er samen voor dat de kerk een veilige plaats is en blijft.
De kerkenraad is verantwoordelijk voor de veiligheid in de gemeente. Natuurlijk is dit een resultaat van de sfeer in de gehele gemeente, maar de eindverantwoordelijkheid ligt bij de kerkenraad. Om zeker te zijn dat dit onderwerp de aandacht krijgt die het verdient, werkt u het beste met een jaarplan. Dit doet u samen met de vertrouwenspersoon.
Veelgestelde vragen door kerkenraden over preventie
Een aantal vragen en antwoorden op een rij, om u als kerkenraad te helpen dit in praktijk te brengen:
Wat is preventie?
Onder preventie verstaan de het voorkomen van misbruik in de gemeente. Onder preventie vallen alle activiteiten die gedaan worden of maatregelen die genomen worden om misbruik te voorkomen.
Waarom is preventie nodig?
Het spreekwoord luidt: voorkomen is beter dan genezen. Dit geldt ook voor (seksueel) misbruik. (Seksueel) Misbruik heeft grote gevolgen voor slachtoffer, dader, omstanders en gemeente. Dit mag niet worden onderschat. Daarom is het belangrijk er alles aan te doen om (seksueel) misbruik in de gemeente te voorkomen.
Daarnaast zou de kerk in beginsel al veilig moeten zijn, omdat de kerk het lichaam van Christus is. Dit lichaam moet rein zijn, puur. In dit lichaam hoort misbruik niet thuis. Er zijn maatregelen die we kunnen nemen om de kans op misbruik te verkleinen en om de kerk veiliger te maken voor hen die kwetsbaar zijn. Deze verantwoordelijkheid mogen we niet ontlopen.
Welke maatregelen kunnen we nemen om onze gemeente veiliger te maken?
Er is een groot aantal dingen dat gedaan kan worden om misbruik te voorkomen. De website veilige kerk richt zich helemaal op preventie. Hier staat een veelheid aan maatregelen, met werkvormen en tips beschreven en uitgewerkt.
U kunt denken aan de volgende preventieve activiteiten en/of maatregelen:
- Het aanstellen van een vertrouwenspersoon
- Het gesprek over misbruik en onrecht is het allerbelangrijkste (zie hieronder)
- Een preek over misbruik
- Spreken over seksualiteit
- Verklaring Omtrent Gedrag
- Gedragscode en omgangsregels
- Voorlichtingsavond
- Sfeer van feedback en openheid in de teams
- Goede zichtbaarheid van vertrouwenspersonen
- Aanpassingen aan het gebouw (vb. deuren met glas)
- ….
Waarom is het belangrijk dat elke gemeente een eigen vertrouwenspersoon heeft?
Een vertrouwenspersoon in de eigen gemeente is belangrijk omdat deze de drempel tot het melden van misbruik lager maakt. Het Meldpunt Misbruik krijgt regelmatig telefoon van vertrouwenspersonen, die door gemeenteleden zijn aangesproken. De drempel om bij de eigen vertrouwenspersoon te melden is vaak lager dan de drempel voor het melden bij het Meldpunt, omdat de eigen vertrouwenspersoon een bekend en vertrouwd gezicht heeft.
Een vertrouwenspersoon in de eigen gemeente wordt door het Meldpunt Misbruik gezien als een ambassadeur van het onderwerp Veilige Kerk. De vertrouwenspersoon jaagt initiatieven aan om preventieactiviteiten uit te rollen en helpt de kerkenraad om het onderwerp met regelmaat op de agenda te zetten.
Melders kunnen naast de interne vertrouwenspersoon kiezen om te worden bijgestaan door de vertrouwenspersoon van het Meldpunt Misbruik. Soms is juist de afstand fijn voor mensen.
Waar moeten wij op letten bij het aanstellen van een vertrouwenspersoon?
- Voor het aanstellen van de vertrouwenspersoon heeft het Meldpunt een aantal hulpmiddelen en criteria opgesteld. Klik hier voor een profielschets en voor een taakomschrijving voor de vertrouwenspersoon. U vindt hier ook een uitgebreide instructie voor vertrouwenspersonen, die door de kerkenraad en vertrouwenspersoon getekend kunnen worden.
- Het is van groot belang dat de vertrouwenspersoon geen kerkenraadslid is of directe familie heeft in de kerkenraad. Verder adviseren wij dat de vertrouwenspersoon naast zijn/haar taak als vertrouwenspersoon geen andere taken heeft in de gemeente waarin anderen op welke wijze dan ook in een afhankelijkheidsrelatie staan tot de vertrouwenspersoon.
- We adviseren om in de eigen gemeente twee vertrouwenspersonen aan te stellen, bij voorkeur een man en een vrouw. Als de kerkenraad ervoor kiest één vertrouwenspersoon aan te stellen, gaat de voorkeur uit naar een vrouw.
- Voor kleine gemeentes en gemeentes met veel familieconnecties (bijvoorbeeld) raden we aan een eigen vertrouwenspersoon aan te stellen en de samenwerking met een naburige gemeente te zoeken. Op deze manier hebben melders de keuze zich te melden bij de eigen vertrouwenspersoon of de vertrouwenspersoon van de naburige gemeente.
Hoe draagt het voeren van gesprekken bij aan een veilige kerk?
Er moet worden gesproken over seksualiteit, over misbruik en onrecht. Spreken over seksualiteit helpt mensen om gemakkelijker over negatieve seksualiteit (misbruik) te spreken. Het helpt mensen ook om een goed beeld te vormen: wat is de grens? Dit laatste is zeker bij jongeren het geval.
Spreken over onrecht en misbruik helpt mensen om herkenning te vinden, om minder snel een oordeel te vellen over mensen die hiermee te maken hebben en om misbruik te melden. (Potentiële) daders voelen dit aan: als er makkelijk gemeld kan worden en als onrecht besproken kan worden, is er meer kans dat het uitkomt.
Wat is het stappenplan veilige kerk en hoe voeren wij dit uit?
Het stappenplan veilige kerk is ontwikkeld door verschillende meldpunten, waaronder het Meldpunt Misbruik. Stichting Veilige Kerk heeft dit op haar website opgenomen en uitgewerkt.
We adviseren elke gemeente dit stappenplan volledig uit te werken. Het Meldpunt kan ondersteunend meedenken wanneer hier vragen bij zijn. In het stappenplan is een uitgebreide uitleg verwerkt.
Welke rol heeft de interne vertrouwenspersoon in het thema ‘veilige kerk’?
De vertrouwenspersoon is ambassadeur van het onderwerp. Daarnaast kan de vertrouwenspersoon de kerkenraad ondersteunen bij het uitwerken van preventieve maatregelen. De vertrouwenspersoon kan de kerkenraad ook adviseren tot maatregelen. Soms zal de vertrouwenspersoon dit doen naar aanleiding van incidenten, meestal adviseert een vertrouwenspersoon uit alertheid.
Wat is een commissie veilige kerk?
De commissie veilige kerk is een commissie die, onder verantwoordelijkheid van de kerkenraad opereert en maatregelen neemt om de gemeente veiliger te maken. Meestal nemen deze mensen deel aan de commissie: de in de kerkenraad verantwoordelijke ouderling, de vertrouwenspersoon, twee gemeenteleden. Niet iedere gemeente kent zo’n commissie, maar het is aan te raden deze vorm te geven wanneer de kerkenraad veel op zijn bordje heeft liggen.
De commissie en/of vertrouwenspersoon hebben budget nodig om hun taken uit te voeren.
Wat is de verantwoordelijkheid van de kerkenraad in het thema ‘veilige kerk’?
De kerkenraad heeft de eindverantwoordelijkheid. Beslissingen worden daarom altijd goedgekeurd door de kerkenraad. De kerkenraad bepaalt de lijn, maar heeft daarover (meestal) contact met predikant, commissie veilige kerk en de vertrouwenspersoon. Het is de verantwoordelijkheid van de kerkenraad om ernaar te streven dat hun gemeente, deel van het lichaam van Christus, veilig is.